Ho'i qaamaa (ho'i qaamaa olka'aa) daa'imman irratti baay'inaan mul'ata. Ho'i qaamaa dhukkuboota hedduudhaaf deebii idilee yoo ta'u, inni baay'inaan infekshinii qaama keessatti mul'atudha. Ho’i qaamaa mataan isaa yeroo baay’ee miidhaa hin qabu – dhugaa dubbachuuf, sirni ittisa qaamaa infekshinii ofirraa ittisuuf gargaara.
Ho’i qaamaa warra yaaddessaa ta’uu kan danda’u ta’us, yeroo baay’ee hakiimonni ho’i qaamaa daa’imaa maal akka ta’e osoo hin taane maaltu ho’a qaamaa kanaaf sababa ta’e caalaatti kan isaan yaaddessu ta’a. Ho’a qaamaa mataa isaa osoo hin taane, mallattoo dhukkuba bu’uuraa kamiyyuu hordofuun siif barbaachisaadha.
Mallattoolee ho’a qaamaa (Signs and symptoms of fever)
Mucaan keessan ho’a qaamaa kan qabaatu yeroo ho’i isaanii safartuu ho’aa irratti 38°C ol dubbifamudha.
Mucaan keessanis:
- fayyaa kan hin qabnee fi tuquuf ho’aa dha
- kan aaru yookaan boo’uu
- yeroo biraa caalaa hirriba guddaa qaba
- garaa kaasaa yookaan dhugaatii diduu
- ollachuu
- dhukkubbii
Yoo daa’imni keessan ji’a sadii gadi ta’ee fi ho’i qaamaa 38°C ol qabaate, sana booda mallattoo biraa yoo hin qabaannellee hakiima ilaaluu qabdu.
Ho'a qaamaa daa'ima keessanii fudhachuu (Taking your child's temperature)
Ho’a qaamaa daa’imaa fudhachuuf karaaleen hedduu dha. Tokkoon tokkoon malaa ho’a daa’ima keessanii haala adda addaatiin kan safaru yoo ta’u, bu’aan isaas gosa safartuu ho’aa fayyadamtan irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu danda’a. Malli adda addaa kanneen akka:
- teermoomeetira labbaa (infrared) adda irraa
- harka jalatti yookaan arraba jalatti safartuu ho’a dijiitaalaa, meerkikurii yookaan alkooliitiin
- safartuu ho’inaa fi qorrinaa gurraa (kan dibbee gurraa)
- ho’a teeppii pilaastikii morma irratti fayyadaman (kunniin amanamoo waan hin taaneef hin gorfaman)
Ho’a safartuuwwan tokko tokko umurii adda addaatiif caalaatti kan mijatan waan ta’eef yeroo hunda dubbisa sirrii ta’e argachuuf qajeelfama oomishtootaa dubbisuu fi hordofuu qabdu. Akkasumas Narsii Fayyaa Haadholii fi Daa’immanii, GP yookaan ogeessa qorichaa akkaataa itti fayyadama ho’a safartuu kee akka sitti agarsiisu gaafachuu dandeessa. Osoo si hin barbaachisin dura kana raawwadhu.
Dhukkuba ho’a qaamaa. (Febrile seizures)
Daa’imman tokko tokko yeroo ho’a qaamaa qaban gaggabdoo qabaachuu danda’u. Isaan kunneen gaggabdoowwan jedhamu. Mucaan keessan ho’i qaamaa isaa akka tasaa yoo ol ka’e gaggabdoo ho’a qaamaa qabaachuu danda’a. Yeroo tokko tokko, gaggabdoon kan uumamu yeroo warri mucaan isaanii ho'a qaamaa akka qabu qabatamaan hin beeknedha. Gaggabdoon ho’a qaamaa qabu kan barame yoo ta’u yeroo baay’ee miidhaa fayyaa yeroo dheeraa hin fidu. Waraqaa dhugaa keenya Gaggabdoo ho’a qaamaa qabu ilaali.
Kunuunsa mana keessatti (Care at home)
Infeekshiniin ho’a qaamaa fidu jarmii gosa adda addaatiin dhufuu danda’a. Irra caalaan isaanii vaayirasiin kan dhufan yoo ta’u, yaala tokkollee hin barbaachisu. Muraasni isaanii baakteeriyaa irraa kan dhufan yoo ta’u, isaanis qoricha farra baakteeriyaatiin yaalamaniidha. Antibaayootikoonni vaayirasii irratti hin hojjetan.
Ho’a qaamaa daa’ima keessanii gadi buusuun dhukkuba bu’uuraa dafanii yaaluuf hin gargaaru.
Yoo mucaan keessan fayyaa fakkaatee fi gammade, ho’a qaamaa yaaluun hin barbaachisu. Mucaa keessaniif dhugaatii xixiqqoo yeroo baay’ee akka dhuguuf kenni:
- Mucaa keessaniif dhugaatii xixiqqoo yeroo baay’ee akka dhuguuf kenni. Ijoolleen hedduun yeroo ho'a qaamaa qaban nyaata nyaachuu didu. Kun rakkoo hin qabu, hanga bishaan keessa jiranitti
- Yoo daa’imni harma hoosistu ji’a jahaa gadi ta’e, harma dabalataa hoosisu
- Yoo daa’imni keessan kan foormulaa nyaatame ji’a jahaa gadi ta’e, hamma foormulaa barame dhiyeessaa
- Yoo daa’imni keessan ji’a jahaa ol ta’e, harma hoosisuu ykn qaruuraa hoosisuu itti fufaa. Akkasumas daa’ima keessaniif bishaan yookaan furmaata afaaniin deebi’ee bishaan itti deebisu dhiyeessuu dandeessu.
- Mucaa keessaniif dhangala’aa xiqqaa kennuu isin barbaachisa ta’a, garuu yeroo baay’ee.
- Yoo ho’i qaamaa akka isaan gaddisiisu yookaan mallattoolee biroo kan akka dhukkubbii qoonqoo qabaatan daa’ima keessaniif paracetamol fi/yookaan ibuprofen kenni. Qajeelfama doosiin paakeejiingii irratti barreeffame of eeggannoodhaan hordofaa. Daa’imman ji’a sadii gadi ta’aniif yookaan daa’ima bishaan qaama keessaa hir’ate kamiyyuu ibuprofen hin kenninaa. Gonkumaa aspiriinii daa'immaniif hin kenninaa. Waraqaa dhugaa keenya Dhukkubbii daa’immanii hir’isuuilaalaa.
- Adda daa’ima keessanii ispoonjii yookaan fuula dhiqxuudhaan bishaan xiqqoo ho’aa keessatti jiidheen haxaa’uun akka isaan qabbanaa’an gargaaruuf yaalaa. Yeroo kana gootu garmalee akka hin qabbanaa’in yookaan akka hin mijoofne barbaachisaa dha. Dhiqannaa bishaan qorraa yookaan shawaariin gaarii miti.
- Mucaa keessan garmalee akka hin ho’ine yookaan akka hin qabbaneessineef uffata gahaa uffadhaa. Yoo mucaan keessan raafame, hamma isaan dhaabbatanitti uffata biraa ykn firaasha itti dabalaa.
Mallattoolee dhukkubni isaanii hammaataa dhufuu agarsiisu daa’ima keessan ilaalaa.
Yoom doktora arguu qabna (When to see a doctor)
Yoo daa’imni keessan ji’a sadii gadi ta’ee fi ho’a qaamaa 38°C ol yoo qabaate, mallattoo biraa yoo hin qabaannellee, sana booda GP ilaaluu qabdu.
Yoo daa’imni keessan sababa kamiinuu dandeettii dhukkuba ofirraa ittisuu hir’ate (sirni ittisa qaamaa laafaa ta’e) fi ho’i qaamaa 38°C ol yoo qabaate, hatattamaan hakiima keessan yookaan kutaa balaa tasaa hospitaalaa irraa kunuunsa argachuu qabdu.
Daa’imman biroo hundaaf, yoo ho’i isaanii 38°C ol ta’ee fi mallattoolee armaan gadii keessaa tokko yoo qabaatan gara GPtti geessu:
- morma qardaddaa’e yookaan ifni ija isaanii miidhaa jira
- Oldeebisaa fi baay’ee dhuguu diduu
- shifii
- yeroo biraa caalaa hirriba guddaa qaba
- rakkoo hargansuu
- dhukkubbii qorichaan hin wayyoofne
Yoo daa’imni kee kan armaan gadii qabaate gara GP geessi:
- guyyaa lamaa oliif ho'a qaamaa tokkollee kan qaban yoo ta'u sababni ifa ta'e hin jiru
- waan fayyaa dhabuun isaanii daran fakkaata
- gaggabdoo ho’a qaamaa yoo qaban
Qabxiilee ijoo yaadatamuu qaban (Key points to remember)
- Ho’i qaamaa jechuun ho’i daa’imaa 38°C fi isaa ol yoo ta’edha
- Ho’i qaamaa daa’imman irratti baay’inaan mul’ata
- Ho’i qaamaa mataan isaa yeroo muraasaaf miidhaa kan geessisu yoo ta’u, infekshinii tokko ittisuuf gargaaruu danda’a
- Yoo mucaan keessan fayyaa fakkaatee fi gammade, ho’a qaamaa yaaluun hin barbaachisu.
- Yoo daa’imni keessan ji’a sadii gadi ta’ee fi ho’i qaamaa 38°C ol yoo qabaate, mallattoo biraa yoo hin qabaanne illee gara hakiimaatti geessuu.
- Yoo daa’imni keessan hammaataa jiru yoo fakkaate ykn ho’a qaamaa yeroo dheeraa qabaate gara hakiimaatti geessuu
Odeeffannoo dabalataaf
Gaaffiiwwan beekamoo hakiimonni keenya gaafataman (Common questions our doctors are asked)
Ho’a qaamaa mucaa kootiin yaadda’uu qabaa?
Doktooronni ho'a qaamaa isaanii qofa irratti xiyyeeffachuu caalaa haala waliigalaa daa'ima tokkoo madaallii ni raawwatu. Doktooronni ho'a qaamaa tokkoon qofa irratti xiyyeeffachuu caalaa waan daa'imaa waan ta'eef nitu. Keessattuu, hakiimonni mallattoolee akka dadhabbii, dhangala’aa fudhachuu hir’achuu, jijjiirama amala, fi ho’a qaamaa itti fufiinsa qabu guyyoota lamaa fi isaa ol turuuf xiyyeeffannoo kennu. Yoo amaloonni kun jiraatan, hakiimni keessan sababa bu’uuraa ho’a qaamaa kanaa qorachuu danda’a, kunis qorannoo dhiigaa gochuu ykn saamuda fincaanii fudhachuu kan dabalatu ta’uu danda’a.
Ilkaan buqqifachuun ho’a qaamaa fiduu danda’aa?
Daa’imman ilkaan baasan ho’i qaamaa hanga 38°C qabaachuu danda’u. Haa ta’u malee, ho’i 38°C ol ta’e gonkumaa ilkaan ba’uu qofaaf walqabsiisuu hin qabu. Tarii dhukkubaa jira taha.
Dhukkubbiin erga hir'atee boodas mucaan koo ho'a qaamaa qaba. Yaadda'uun qabaa?
Yoo daa’imni keessan miira gaarii qabaatee fi mallattoon isaanii kan biroo fooyya’e miti. Paracetamol fi ibuprofen ho'i qaamaa akka badu gochuu dhiisuu danda'u, garuu kaayyoon isaa daa'imni keessan miira gaarii akka qabaatu gochuudha. Ho'i qaamaa osoo hin fayyin guyyaa lamaa ol kan ture yoo ta'e doktora ilaalaa.
Yeroon dhukkubni natti dhagaham, GP koo aspirin akkan fudhadhu na gorsa. Kana mucaa kootiifis fayyadamuu nan danda’aa?
Aspirin daa’ima tokkoof ho’a qaamaa isaanii to’achuuf gargaaruuf gonkumaa kennamuu hin qabu. Haala balaa Reye syndrome jedhamutti nama geessuu danda'a. Yeroo addatti hakiimni gorsu qofa kennamuu qaba. Bakka isaa paracetamol yookaan ibuprofen fayyadamuun ni danda’ama.
Hospitaala Daa’immanii Rooyaal kutaalee Qoricha Waliigalaa fi Balaa Tasaa, fi Giddugala Fayyaa Daa’immanii Hawaasaatiin kan qophaa’e. Galtee fayyadamtootaa fi kunuunsitoota RCH ni beekna.
Adoolessa 2023 kan gulaalame
Odeeffannoo Fayyaa Daa’immanii kan deeggaramuu The Royal Children’s Hospital Foundation jedhamu irraati. Arjoomuudhaaf, www.rchfoundation.org.au ilaalaa.
Ibsa
Odeeffannoon kun marii hakiima yookaan ogeessota eegumsa fayyaa keessan waliin taasifamu bakka buusuuf osoo hin taane deeggaruuf kan yaadamedha. Barreessitoonni barruulee odeeffannoo fayyaa fayyadamtootaa kanaa odeeffannoon sun sirrii, yeroo ammaa fi salphaatti hubatamuu danda’u ta’uu isaa mirkaneessuuf carraaqqii guddaa godhaniiru. Hospitaalli Daa’immanii Mootii Melboorn sirrii ta’uu dhabuu, odeeffannoo akka dogoggoraatti fudhatame, yookaan milkaa’ina sirna wal’aansaa barruulee kennaman kana keessatti bal’inaan ibsame kamiifuu itti gaafatamummaa hin fudhatu. Odeeffannoon barruulee kennaman keessatti argaman yeroo hunda kan fooyya’u waan ta’eef yeroo hunda barruulee kennaman isa dhiyoo ta’e eeruun kee mirkaneeffachuu qabda. Dirqamni si fayyadamaa, waraqaa odeeffannoo fayyaa fayyadamtootaa yeroo ammaa ta’e buufachuu kee mirkaneessuuf sirra jira.