Hayyama: daa’imni keessan akka wal’aansa argatu hayyama kennuu (Consent: giving permission for your child to have treatment)
Hospitaala Daa’immanii Rooyaal (RCH) keessatti odeeffannoo murtoo sirrii ta’e daa’ima keessaniif murteessuuf isin barbaachisu hunda akka qabaattan barbaanna. Odeeffannoon armaan gadii waa’ee hayyamaa fi akkaataa wal’aansa dhukkubsataa RCH keessatti waliigaltee barbaannu hunda ibsa.
Eegumsa fayyaa keessatti hayyamni maali? (What is consent in healthcare?)
Hayyamni murtii wal’aansa eegumsa fayyaa, adeemsa, gorsa yookaan gidduu seensaa biroo irratti walii galuudha.
Hayyama kennuu koo dura maal ilaaluun qaba? (What should I consider before giving consent?)
Yeroo wal’aansa daa’ima keessaniif hayyama kennitan, adeemsa gaaffii gaafachuu fi yaaddoo isin qabaachuu dandeessan kamiyyuu irratti mari’achuuf carraa isiniif kenne irratti hundaa’uu qaba.
Ogummaadhaan filachuun Australian (Choosing Wisely Australia) tarree gaaffilee shan hayyama kennuu kee dura dhiyeessaa kunuunsa fayyaa kee gaafachuu barbaaddu ta’e kenneera.
Qormaata, wal’aansa yookaan adeemsa kamiyyuu osoo hin argatin dura gaaffilee 5 hakiima kee yookaan ogeessa fayyaa biroo gaafachuu qabdu (Five questions to ask your doctor or other health care provider before you get any test, treatment or procedure)
1 Dhuguma qormaata yookaan adeemsa kana nan barbaadaa? (1. Do I really need this test or procedure?)
Qorannooleenn siifi hakiimni kee yookaan ogeessi kunuunsa fayyaa kan biraa rakkoo kana murteessuuf gargaaruu danda’a. Adeemsawwan yaaluuf gargaaruu danda’u.
2 Balaawwan maal fa’a? (2. What are the risks?)
Miidhaaleen cinaa ni jiruu? Carraaleen bu’aawwan sirrii hin taane argachuu maali? Sun qorannoo dabalataa yookaan adeemsa biraa fiduu dandaʼaa?
3 Filannoon salphaa fi nageenya qabu ni jiraa? (3. Are there simpler, safer options?)
Yeroo tokko tokko wanti ati gochuu qabdu jijjiiramawwan akkaataa jireenyaa gochuu qofa, kan akka nyaata fayya qabeessa nyaachuu yookaan sochii qaamaa dabalataa gochuu qofa.
4 Yoon homaa hin hojjenne maaltu ta’a? (4. What happens if I don’t do anything?)
Haalli kee hammachuu danda’a – yookaan fooyya’uu danda’a – yoo qorannoo yookaan adeemsa battalumatti hin qabne gaafadhu.
5 Baasiin meeqa? (5. What are the costs?)
Baasii maallaqaa, miiraa yookaan baasii yeroo keessanii ta’uu danda’a. Bakka hawaasaaf baasiin jirutti baasii madaalawaa moo filannoon gatii salphaa ta’e jira?
Eenyuutu hayyama akkan kennu na gaafata? (Who will ask me to give consent?)
Haalota baay’ee keessatti, ogeessi kunuunsa fayyaa wal’aansa dhiyeessu nama hayyama kee gaafatu ta’a. Gahumsa mijaawaa kan qaban, waa’ee wal’aansaa beekumsa gahaa kan qabaniifi balaalee, faayidaalee fi filannoowwan biroo kamiyyuu kan hubatanii dha. Yeroo baayyee hakiimni hayyama kee ni gaafata, garuu hojjettoonni keenya kanneen biroo tokko tokkos hayyama gaafachuu danda’u.
Akkamittan hayyama koo kennuu danda'a? (How can I give my consent?)
Hayyamni karaalee armaan gadiitiin kennamuu kan danda’u yoo ta’u, wal’aansa yokaan qorannoo irratti kan hundaa’u ta’a:
- Afaaniin ala – fakkeenyaaf, narsii dhiibbaa dhiiga isaanii akka fudhattuuf harka daa’ima keessanii diriirsuu.
- Afaaniin – daa’imni keessan akka wal’aansa argatu hayyama kennitu jechuudhaan.
- Barreeffamaan – unka hayyamaa daa’immanii keessan akka wal’aansa argatu hayyama kennuu mallatteessuudhaan.
Afaan Ingiliffaa afaan ani filadhu yoo hin taane hoo? (What if English isn’t my preferred language?)
Adeemsa hayyamaa akka hubattu mirkaneessuuf turjumaana qopheessuu dandeenya. Unkaan hayyama RCH afaanota armaan gadiittis hiikameera: Turkii, Arabaa, Chaayinaa (Aadaa), Diinkaa, Somaalee fi Veetnaam.
Akkasumas namni deeggarsa marii hayyamaa si waliin taasifamu irratti akka hirmaatu filachuu dandeessa.
Yooman hayyama akkan kennu na gaafatama? (When will I be asked to give consent?)
Hayyamni barreeffamaa kan barbaachisu wal’aansi yaadame walxaxaa, balaalee guddaa kan qabu yookaan barbaachisummaa dhiigaa kan of keessaa qabu yoo ta’edha. Hojimaata daa’imni keessan akka rafu (hadoochuu) gaafatuuf yeroo hunda hayyamni barreeffamaa barbaachisaadha.
Hayyamni adeemsa addaa wajjin kan walqabatu yoo ta’e, hayyamni barreeffamaa kilinika galmee duraa yookaan beellama madaallii dhukkubsataa alaatti adeemsa beellamame dura argamuu ni danda’a. Guyyaa seensa, adeemsa itti fufuu keessan gammachuudhaan ni mirkaneessina.
Yeroo balaa tasaa maaltu ta’a? (What happens in an emergency?)
Yeroo balaa tasaa keessatti, ogeessi eegumsa fayyaa tokko wal’aansi sun lubbuu dhukkubsataa, fayyaa qaamaa yookaan sammuu irratti balaa hamaa fi dhiyoo ta’e ittisuuf barbaachisaa ta’uu isaa sababa qabeessaa fi amanamummaadhaan yoo amane, hayyama osoo hin argatin seeraan adeemsa barbaachisaa ta’e itti fufuu ni danda’u.
Eenyuutu hayyama kennuu danda’a? (Who can give consent?)
Yeroo baay’ee warra yookaan guddiftuu seeraa (nama mirgoota seeraa, itti gaafatamummaalee, dirqamawwan, aangoo fi taayitaa daa’ima tokkoof murteessuu qabu) dha kan hayyama akka kennu gaafatama. Daa’imman haala tokko tokko keessattis hayyama kennuu akka danda’an hubachuun barbaachisaadha garuu dandeettiin isaanii umurii fi dandeettii murtoo wal’aansa argachuu fi dhiisuu isaanii irratti hundaa’a. Ogeessi eegumsa fayyaa keessanii hamma itti daa’imni keessan hayyama kennuu akka danda’u qajeelfama kennuu danda’a.
Guddiftoonni yeroo baayyee itti gaafatamummaa warraa seera qabeessa waan hin qabneef Eegumsi Daa’immanii qunnamuun daa’ima Ajaja Eegumsa Daa’immanii jala jiruuf eenyu hayyama kennuu akka danda’u mirkaneessuu qaba.
Yoon yaala yaadame irratti walii hin galle hoo? (What if I do not agree with the proposed treatment?)
Haala dhukkubsattoonni/maatiiwwan wal’aansa gorfame irratti walii hin galle, fi walii galuu dhabuun daa’ima tokko irratti miidhaa guddaan geessisuu danda’a jechuu keessatti, dhiyeessaan kunuunsa fayyaa gorsa seeraa faayidaa dhukkubsataa sanaaf ta’u barbaaduu danda’a.
Yoon yaada koo jijjiire maaltu ta'a? (What happens if I change my mind?)
Erga hayyama kennitee booda yeroo barbaaddetti yaada kee jijjiiruu dandeessa. Yoo yaada kee jijjiirte, hayyama ofirraa baasuu kee barreeffamaan akka galmeessitu si gaafatamuu danda’a.
Mirgootni koo maali? (What are my rights?)
Balaawwanii fi faayidaalee wal’aansa fayyaa kamiyyuu guutummaatti beeksisuudhaaf mirga qabda. Odeeffannoo murteessuuf si barbaachisu hunda argachuuf, akkasumas gaaffii gaafachuu fi deebii quubsaa argachuuf mirga qabda.
Waadaa keenya isiniif (Our commitment to you)
RCH keessatti, murtoo daa’ima keessan bakka bu’uun gootan kamiyyuu akka isinitti tolu barbaanna. Gaaffiilee yoo qabaattan, maaloo hayyama keessan gaafachuun ogeessa eegumsa fayyaa gaafadhaa. Yoo siif hin galle yeroo hunda irra deebitee yookaan yeroo dabalataaf yoo barbaadde akka ibsinu nu gaafachuun gaariidha.
Odeeffannoo dabalataa waa’ee hayyama yaalaa geessituuwwan armaan gadii irraa argachuu dandeessu:
Last updated May 2023