Kɔ̈m ë respiratory syncytial (sin-city-al) virus (RSV) yenëke tuany ye rɔt lac/dac looi në ɣän ke wëëi/yɔ̈kyɔ̈k yiic ku ye rɔt wuɔɔk. Yenëke kɔ̈m (virus) wën ye yɔ̈kyɔ̈k ku ɣän wëi ɣookiic, ku ye töŋ wën ye juänwum (cold) dac/lac gɔl në luɔɔi.
RSV alëu bï kɔc kedhiɛ ya ɣook. Mïth juëc wën ŋoot ëke kën run kaarou dööt kek acë wuɔɔk apɛi në kɔ̈m ë RSV në ɣän/kääth kɔ̈k yiic, ku alëu bï RSV ya dɔm në yemɛɛn ku në yemɛɛn. Ciɛŋ të lɔwïc/të lɔ car alëu bï käm lac/dac ya gɛ̈lwei tënnë mɛnhdu ago yen cië ye dɔm ka cïï bï ya thiäi piny tënnë juɔ̈ɔ̈r/kɔc kɔ̈k.
Kïït ye Kɔ̈m ë RSV nyuɔɔth (Signs and symptoms of RSV)
Të cïn thiääk wenë kɔ̈m (virus), ke mɛnhdu alëu bï naŋ kïït lëu bïkkë röt gɔl tënë yen në kaam de nïn kaadhiëc yiic. RSV tënë mïth ee thiäk kennë kïït kor aɣet cï kïït ciɛɛl ye juäi (cold) nyuɔth, mɛn ye cieŋ në kaam de nïn kaabɛ̈t ku nïn kaa 15 yiic. Na tɔ̈ mɛnhdu ke nɔŋ RSV ke ka lëu bï tɔ̈ ke nɔŋ kïït kɔ̈k ka kïït käkë kedhiɛ:
- juän-wum/thonythony
- ɣɔɔl
- wëi-yuit
- atuɔ̈c/alɛ̈ɛ̈th.
RSV yennëke tuany ë bronchiolitis ku tuany ë pneumonia dac/lac looi tënë mïth kën ruɔ̈ɔ̈n tök dööt. Na tɔ̈ mɛnhdu ke nɔŋ aruɔm-piɔ̈u (asthma), ke RSV alëu bï kïït ke aruɔm-piɔ̈u (asthma) gɔl.
Muɔ̈k/Tïït ë nyin baai (Care at home)
Käjuëc ke wuɔk ë RSV aaye kur ku aalëu bï keek ya luɔ̈i yïlac kennë kɔc kɔ̈k baai. Na nɔŋ mɛnhdu RSV:
- Cɔ keek cɔk rɛ̈ɛ̈r baai të ye keek röt yök ëke cïï gup piɔl. Na yekë röt yök ëke piɔl gup ku acië ɣɔɔl ku cïkë ye tïïm, ke kaa lëu bïkkë ya ŋoot ëke lɔtueŋ kennë loilooi ken thɛɛr yekkë keek looi (cï mɛn de lɔ në rodha yic, thukulic ku jɔl ya ɣän juëc kɔ̈k yiic.)
- Wɛɛië mɛnhdu piɔ̈u bï dɔc ya dek ë pïu lik në nyindhiɛ. Na mɛnhkor guɔ̈p naŋ RSV, ke ye gäm pïu lik (cï mɛn de cɛk ke thïn, cɛk ke bïtha ka pïu) në nyindhiɛ.
- Tïŋ athördan nɔŋic yith Atuɔ̈c/alɛ̈ɛ̈th tënë mïth ago lɔ yök në wël ke jiɛ̈ɛ̈m/wëët alɔŋë mäny atuɔ̈c/alɛ̈ɛ̈th tënnë mɛnhdu të yen keek cɔk kuc rëër apieth.
Thaa bïn akïm ya tïŋ (When to see a doctor)
Lɛɛrë/ɣäthë mɛnhdu tënë Akïm ë GP të:
- nɔŋ keek atuɔ̈cdït/alɛ̈ɛ̈th dït (atuɔ̈c) ku aatɔ̈ ëke cïï gup piɔl
- na tɔ̈ wumden ke cï thiäŋ në atuɔ̈r ku ka cie bɛɛr ŋiɛ̈c cam apieth
- cennë ɣɔɔlde ye yic juak apɛi, ka cï mɛnhdu ɣɔɔl atuɔ̈r gɔl
- cennë mɛnhdu guɔ̈p thök ë pïu
- yen ke ye meth ku ajai në thuëët ë thïn ka thuëët ë bïtha ku atɔ̈ ke cï piɔ̈u riääk.
Yuɔ̈pë riäi/thurumbil ye kɔc tuaany lɛɛr panakïm ka lɔ tënë akutnhom ë panakïm thiɔ̈k kennë yïn ye luui në kä riliic cë piac tuɔ̈l të cennë guɔ̈p de mɛnhdu rɔt wel ke ye kïn malak/kïn maŋökcol, ye yic riɛl bï wëi, ka ye wëi apɛidït.
Të cen mɛnhdu, ke akïm alëu bï yïn thiɛ̈c bï mɛnhdu bɛ̈n bɛɛr tïŋ/caar në kööl dɛ̈t peei yic. Dɔc keek dhuɔ̈knhïïm ciɛ̈ɛ̈n në ye kaam thiin kënnë yic të nɔŋë mɛnhdu guɔ̈p kee käkë:
- ee naŋ wëi rilic apɛi ka bï wëi apɛidït
- ee tɔ̈ ke cïï guɔ̈p piɔl apɛidït
- acië bɛɛr lööm në biäk/nuth de kä ye keek dek wënthɛɛr
- anɔŋ ɣɔɔl tɔ̈ ke lɔ nhial apɛi.
Ye RSV thiäi piny wudë? (How is RSV spread?)
Mïth nɔŋ RSV aye kɔc ɣook (aaye kɔ̈m thiäi piny tënnë juɔ̈ɔ̈r/kɔc kɔ̈k) në nïn kaabɛ̈t yiic ëke gɔlë kïït ke wuɔk röt. RSV aye dac/lac luäŋ apɛi ku bï ɣook kɔc ku ka lëu bï rëër në käŋnhïïm/käŋkɔ̈ɔ̈th në thɛɛr juëciic apɛi, ku alëu bï rëër në ciin kënnë waak/lɔɔk në digiga kaa 30–60 yiic. RSV ee rɔt lac/dac thiäi piny ku apiɔlic bï rɔt lac/dac looi tënë mïth në kueer ë ɣɔɔl ku tïïm yic, ku rɔ̈m ë kubai/abïny ku jɔl ya käjuëc kɔ̈k wën cï keek kɔn jak në thok, wum, ka nyin de mɛnh cï wuɔɔk.
Alëu bë yic ya riɛl bë thiɛ̈ië piny de RSV ya cɔk kääc; Na tɔ̈ ëya, ke piööc ë luɔi wën lawïc/lɔcar abï ya kony në gël ë kɔ̈m (virus) ago rɔt ciɛ̈ beer thiäi piny tënë juɔ̈ɔ̈r/kɔc kɔ̈k.
- Duɔ̈në mïth ye puɔ̈l bïk kä ke dëk, malaga ka lïthïïk ke pol ya rɔm (të ben rɔt ya lëu) ku them bï kee käkë ya tɔ̈ ëke ca keek weec/lɔɔk kɔ̈ɔ̈th apɛi në thabuun ku pïu në kaam yennë luui në keek.
- Ye mɛnhdu wɛɛi piɔ̈u bï ya ɣɔɔl ku bï ya tïïm në tissue/madilic, ku cuatë tissue/madil wei.
- Athiekic apɛi bï yïn ku/ka mɛnhdu ya cɔk wak/lɔk yecin apiath ëlantöŋ cï keek kewum thony ago käm ya gël bïkkë röt ciɛ̈ thiɛ̈i piny.
- Wak/lɔk cinku të cïn thiääk/ca rɔm wenë raandɛ̈t wën nɔŋ guɔ̈p kïït ke juäi (cold).
Na tɔ̈ mɛnhdu ke nɔŋ guɔ̈p RSV (ka kïït-thöŋ kennë juäi), ke ka thiekic ba keek ya mɛɛc wei tënë mïth ëke piac keek dhiëëth ka kɔc wën tɔ̈ ëke niɔp (immunocompromised - mɛn ye kɔc wën tɔ̈ ëke nɔŋ riɛm kɔ̈c).
Wël tueeŋ thiekiic wïc ba keek muk në yï nhom (Key points to remember)
- Respiratory syncytial virus (RSV) yenëke tuany ye rɔt lac/dac looi në ɣän ke wëëi/yɔ̈kyɔ̈k yiic ku ye rɔt wuɔɔk.
- RSV yenëke tuany ë bronchiolitis ku tuany ë pneumonia dac/lac cɔk loi rɔt tënë mïth kën ruɔ̈ɔ̈n tök dööt, ku alëu bï kïït ke gɔl ë nyooth tënë mïth nɔŋ tuany ë asthma.
- Mɛnhdu alëu bë lɔ në thukulic të yen rɔt yök ke PIETH ku acïï lëu bï kɔ̈m (virus) thiäi piny në kuer ë ɣɔɔl ka tïïm.
- RSV aye wuɔk apɛi, Ëkënnë ayennë luɔi lawïc ya kë thiekic tënë gël de kɔ̈m (virus) ago rɔt cië thiɛ̈i piny.
- Them ba mïth cï wuɔk ya cɔk mec tënë mïth ëke piac keek dhiëëth ku kɔc niɔp/kɔc nɔŋ rim kɔ̈ɔ̈c apɛi.
Na kɔɔr/gör thön/wël juëc kɔ̈k (For more information)
Wël/thuaal ye keek lac/dac thiɛ̈c akïïmkuɔ (Common questions our doctors are asked)
Yeeŋö ë wuɔ̈ɔ̈c de kaam ë juäi (cold) ku RSV?
RSV ee kɔ̈m töŋ de käm juëc wën ye wuɔɔk ë juäi (cold) gäm kɔc, ku ka lëu bï yic ya riɛl ba luel ë kɔ̈m tɔ̈ kennë mɛnhdu. Yen aciën kënë tɔ̈thïn tëna ɣok aŋic kɔ̈m nɛɛn yen kënë, rin yïlac ee thiöŋ - kuat ë kɔ̈k ku käk laa laulau, ku acïn wɛɛl käm, rin wɛɛl käm acië lui alɔŋ käm. Na tɔ̈ ëya, RSV alëu bï kä kɔ̈k jɔ̈ɔ̈r mïth ŋɔ̈ɔ̈r, agut cï bronchiolitis ku pneumonia. Alëu ëya bï ajɔ̈ɔ̈r/badhɛɛl tɔ̈ wënthɛɛr juakiic apɛi, cï mɛn asthma.
Nɔŋ wɛ̈ɛ̈l ye tuɔ̈m lëu bï RSV ya gɛ̈lwei?
Acïn wɛ̈ɛ̈l ye tuɔɔm tɔ̈ në yemɛɛn bennë RSV ya gɛ̈lwei. Keya, dupiöc aaye lui në luɔi wɛɛl tuɔ̈m ku antiviral therapies bɛ̈ kony tiit mïth ku mïthkor, cïtmɛn diäär liɛc, tënë wuɔk RSV. Naa mɛnhdu kɔɔr bï wuɔɔk ë RSV në door/arak ë rou yic në ye kaam töŋ kënnë yic, ke tuanyden/juänden alëu bï ya tɔ̈ ke koor awär wuɔk tueeŋ.
Acï looi në Akutnhom de panakïm ë Royal Children's Hospital Infection Control department. Ɣok ŋic wël ye keek tääu/juak thïn në kɔc ye lööm në luɔɔi akut de RCH ku kɔc muɔ̈k
Acï bɛɛr tïŋ/caar në Bildït 2023.
Wël/Thön kënë atït bï bɛɛr tïŋ/caar në kuɛɛr juëciic. Yïn limku ba dɔc ya guik/wïc në kuɔny ë jiɛ̈ɛ̈m/wëët tënnë akïïm lui cï keek gät rin piny.
Thön pial wëi tënnë mïth aye kuɔny në Royal Children’s Hospital Foundation. Ba kuɔny ë juɛ̈ɛ̈r looi, nem
www.rchfoundation.org.au.
Wël ke lëk
Thön/wël käkë aacï keek juiir/looi ëke bï naŋ kuɔny bïkkë ya gäm kɔc, ku acïï bï ya waaric, jam kennë akïmdu ka dupiöc ke pial ë wëi. Kɔc ëke gät wël/thön ke pial ë wëi aacï luui apɛi agokë wël käkë cɔk tɔ̈ ëke lɔcök, yekkë wël ke yemɛɛn ku piɔlkë yiic bï keek lac ya deetic. Panakïm ë Royal Children's Hospital Melbourne acïï rɔt bï ya gäm mukthuul në kä cïï lɔcök lëu bïkkë bɛ̈n bei thïn ëtënnë, wël/thön cï lööm ëke mär kɔc, ka luɔi ë yilac piath cï ŋiɛ̈c gɔ̈ɔ̈r në athöör kënnë yic. Wël/thön cï keek gɔ̈ɔ̈r në ye athöör kënnë yic aye keek bɛɛr cɔ̈kpiny në nyindhiɛ ku akɔɔr ba ya tïŋ në nyindhiɛ lɔn yen athöör cï piac bɛ̈ibei. Ke onus ee alɔŋ yïn, alui, ba nyuɔth lɔn yïn anɔŋ mitbei kë-tënë-gäät athör aköl ë raan thön pialwëi athör.