Head injury – return to school and sport (Somali) – Dhaawaca madaxa - ku laabashada dugsiga iyo ciyaaraha

  • Haddii ilmahaagu ama kuraygaaga uu takhtarku ku sheego dhaawac fudud oo madaxa ah, sida miyir beelka, waxay u baahan doonaan wakhti ay ku nastaan ​​oo ay ka soo kabtaan (eeg xaashida xaqiiqdadhaawaca madaxa - talo guud). Xaashidan xaqiiqadu waxay ku siinaysaa talo si ammaan ah loogu soo celinayo ilmahaaga dugsiga iyo ciyaaraha haddii uu dhaawac fudud kasoo gaaray madaxa. Head injury – general advice).  

    Wixii dhaawacyada madaxa ee dhexdhexaadka ah ama daran ah, raac talada dhakhtarkaaga ee sida loogu soo celin doono ilmahaaga hawlahooda caadiga ah.

    Calaamadaha iyo astaamaha miyir-beelka (Signs and symptoms of concussion)

    Inta ilmahaaga si tartiib-tartiib ah loogu soo celinayo dugsiga ama ciyaaraha, la soco calaamadahan iyo astaamaha miyir-beelka:

    • matag
    • madax xanuun
    • dareenka ah inay ceeryaamo ku jiraan oo kale
    • kaliya uun xataa inaysan 'dareemayn inay wax saxan yihiin' ama ay 'dareemayaan inay ka jajaban tahay'
    • dhibaatooyinka dheelitirka ama wareer/dawakhaad
    • hurdada oo kaa kala go'go'da ama lulmo
    • iftiinka ama buuqa oo la dhibsado
    • jaahawareer, xasuusta ama feejignaanta oo dhib ku noqota
    • waqtiyada falcelinta oo gaabis ah
    • si fudud u xanaaqsan ama niyad jabsan.

    Daryeelka guriga (Care at home)

    Carruurta uu miyir-beelka ku dhaco way ku kala duwanaan karaan waqtiga soo kabashada, sidoo kalena way ku kala duwanaan karaan calaamadahooda. Carruurta iyo kuwa qaan-gaarka oo qaba miyir-beelka waxay ku qaadan kartaa ilaa afar toddobaad inay ka soo kabtaan, laakiin badi miyir-beelka ayaa iskiis looga soo roonaadaa dhowr maalmood gudahood. 24-ka ilaa 48-da saacadood ee ugu horreeya, carruurtu waa in ay helaan xoogaa nasasho ah (ma aha mid adag) laakiin waa in ay sii wataan hawl-maalmeedkooda oo ay ku soo noqdaan dhaqdhaqaaqa jidhka ee fudud tusaale ahaan; socodka. Carruurtu waa inay helaan hurdo ku filan, cunto caafimaad leh, iyo waqti xaddidan oo shaashadda ah tusaale. telefiishanka, kombayuutarrada iyo taleefannada casriga ah muddadan bilowga ah.

    Jimicsiga jidhka sida socodka ama baaskiil wadida joogtada ah, iyo waxyaabaha kale sida akhriska ama wakhtiga shaashada dadban (tusaale daawashada filimada, ciyaaraha ama isticmaalka talefanka smart), ayaa si tartiib-tartiib ah loo bilaabi karaa marba hadii uu ubadkaagu dareemayo oo keliya xanuun si sahlan uga sii daraya oo ah calaamadaha miyir beelka. muddo kooban (in ka yar hal saac).

    Dib ugu noqoshada dugsiga oo la kordhiyay (Graduated return to school)

    Ilmahaagu wuu sii wadi karaa inuu kordhiyo dhaqdhaqaaqyada oo uu u gudbo tallaabada xigta haddii aanay muujin wax calaamado miyir beel ah, ama calaamaduhu yihiin kuwo sahlan oo muddo kooban ah hab-dhaqanka (in ka yar hal saac). 24 saacadood ha u dhaxeyso u gudbida tallaabo kasta. Haddii dhaq-dhaqaaqyadu ay keenaan wax ka badan khafiif, calaamadaha xanuunka oo ka sii dara, ku noqo tallaabadii hore. Haddii ilmahaagu aanu u gudbi karin tallaabada xigta iyada oo aysan calaamadaha miyir-beelka aad uga sii darin, qaad si aad u aragto dhakhtar.

    Tallaabada Gool

    1. Hawlaha maalinlaha ah ee guriga

    Ku billow ilmahaaga hawl maalmeedka caadiga ah, sida akhriska ama socodka debecsan. Ku billow shan ilaa 15 daqiiqo markiiba oo tartiib-tartiib u kordhi.

    Si tartiib-tartiib ah in loogu soo laabto hawlaha caadiga ah.

    2. Hawlaha dugsiga ee guriga

    Dhammaystir hawlaha garashada ee fudud sida shaqada guriga, akhrinta dugsiga ama hawlaha kale ee waxbarashada guriga.

    Si loo kordhiyo dulqaadka shaqada garashada.

    3. Ku soo noqo dugsiga wakhti dhiman (part time)

    Waa inaad la tashataa dugsiga oo aad si tartiib-tartiib ah u soo bandhigtaa shaqada dugsiga iyo jawi dugsi oo mashquul ah. Ilmahaagu waxa laga yaabaa inuu u baahdo inuu ku bilaabo maalin dugsiyeed ka gaaban ama uu kordhiyo nasashada inta lagu jiro maalinta. Kala hadal dugsigaaga fursadaha meelaha nasashada ee xasilloon ee wakhtiga qadada ama wakhtiga nasashada. Imtixaanada dugsiga waxa laga yaabaa in loo baahdo in dib loo dhigo.

    Si loo kordhiyo hawlaha tacliinta.

    4. Ku soo noqoshada dugsiga wakhti buuxa (full time)

    Si tartiib ah u kordhi hawlaha dugsiga ilaa ilmahaagu u dulqaadan karo maalin dhan.

    Ha ku soo noqdo hawlaha caadiga ah ee dugsiga oo haka dabatago shaqada seegtay.

    Dib ugu soo laabashada ciyaaraha (Graduated return to sport)

    Carruurta iyo dhallinyaradu waa inaysan ku soo laaban ciyaaraha ilaa inta ay si guul leh ugu soo laabanayaan dugsiga. U ogolow ugu yaraan 24 saacadood tallaabo kasta, iyo ugu yaraan hal toddobaad dhaawaca ka dib inta aanu ilmahaagu ku soo laaban ciyaaraha caadiga ah. U gudub tallaabada xigta oo kaliya haddii ilmahaagu uusan lahayn wax calaamado miyir beel ah ama calaamaduhu ay fudud yihiin oo ay hayaan muddo kooban (wax ka yar hal saac). Tallaabooyinka 4 ilaa 6 waa in la bilaabaa oo kaliya marka calaamadaha la xalliyo. Haddii calaamadaha miyir-beelka lagu arko tillaabooyinka 4 ilaa 6 ku noqo tallaabada 3 ilaa calaamadaha la xalliyo oo ay ku jiraan iyo ka dib jimicsiga.

     Tallaabada Gool

    1. Waxqabadka ay xaddideen calaamadaha

    Si tartiib-tartiib ah in loogu soo laabto hawlaha caadiga ah.

    Si tartiib-tartiib ah in loogu soo laabto hawlaha caadiga ah.

    2A. Jimicsi fudud oo aerobic ah

    Si tartiib-tartiib ah u bilow socodka, dabaasha ama baaskiil wadida taagan si tartiib-tartiib ah. Ha sameyn tababarka adag marxaladan.

    kaddib:

    2B. Jimicsi aerobic dhexdhexaad ah

    Si tartiib-tartiib ah u bar socodka, dabaasha ama baaskiil wadida taagan ee xawliga dhexdhexaadka ah. Ha sameyn tababarka adag marxaladan.

    Si tartiib-tartiib ah u kordhi garaaca wadnaha.

    3. Jimicsi u gaar ah ciyaaraha

    Ilmahaagu waxa uu bilaabi karaa dhaqdhaqaaqyo ay ka mid yihiin orodka, is kululeynta jimicsiga fudud iyo tababarka xirfadaha kubbadda (kubad jilicsan). Ha ogolaanin wax dhaqdhaqaaq ah oo ku lug leh xidhiidhka madaxa.

    Kordhinta dhaqdhaqaaqa.

    4. Tababarka aanan isku dhaca lahayn

    U gudub tababaro adag oo xoog badan, sida kubada oo la isku laad-laado. Waxa laga yaabaa in ilmahaagu bilaabo tababar horumarsan.

    U gudub jimicsiga, isuduwidda iyo fikirka korodhsan.

    5. Tababarka la is taabanayo

    Marka la xaqiijiyo in caafimaadkiisu wanaagsan yahay ka dib, tusaale GP marka uu taas sameeyo, ka qayb qaado hawlaha tababarka caadiga ah.

    Soo celinta kalsoonida, iyo u oggolaanshaha shaqaalaha tababarka inay qiimeeyaan xirfadaha shaqeynta.

    6. Ku soo laabashada ciyaaraha

    Ilmahaagu hadda waxa uu u gudbi karaa ciyaarta caadiga ah.

    Dib u bilaw dhaqdhaqaaqa ciyaaraha caadiga ah.

    La hadal dhakhtarkaaga haddii aadan hubin horumarka ilmahaaga tallaabo kasta.

    Miyir-beelka soo noqnoqda ka dib, dhakhtarkaaga waxa laga yaabaa inuu kugula taliyo in ilmahaaga uu iska ilaaliyo ciyaaraha jidhku is taabanayo iyo wax kasta oo keeni kara khatar sii kordheysa ee dhaawaca madaxa muddo wakhti ah. Tani waxaa u sabab ah dhaawaca madaxa ka dib, waqtiyada falcelinta ilmahaaga iyo fikirka ayaa laga yaabaa inay gaabis noqdaan, tani waxay sii gelin kartaa khatar dheeraad ah.

    Ciyaaraha iyo waxqabadyada halista leh waxaa ka mid ah:

    • kubbadda cagta oo ku lug leh jugta.  
    • kubbada cagta iyo hockey.
    • kubbadda koleyga iyo netball.
    • faras wadid.
    • mooto wadis ama baaskiilka BMX.
    • skiing, snowboarding iyo surfing.
    • wadida baaskiilka, mootada, skateboard ama skates ka.
    • ku ciyaarista trampoline.
    • fuulista geedaha ama dhismayaal kale oo sarreeya.

    Hubi in ilmahaagu had iyo jeer xirto koofiyadda marka uu wadayo baaskiilka, skateboard-ka.

    Goorta loo baahan yahay in dhakhtar la arko (When to see a doctor)

    Ka raadso daryeel caafimaad oo degdeg ah waaxda xaaladaha degdegga ah ee isbitaalka deegaankaaga haddii inta ilmahaagu ka soo kabanayo ay qabaan mid ka mid ah kuwan soo socda:

    • dabeecad aan caadi ahayn ama wareersan, ama xanaaq.
    • madax-xanuun daran ama joogto ah oo uusan paracetamol xataa kaa jabinayn.
    • matag badan.
    • dhiig ama dheecaan ka soo baxa dhegta ama sanka.
    • suuxdin ama gariir, ama barar wajiga, gacmaha ama lugaha.
    • hurdo ka kicida oo ku adkaata.
    • soo jeedka oo ku adkaada.
    • welwel ayay kugu dhalinayaan sabab kastaba.

    Haddii calaamadaha ilmahaagu ka sii daraan ama ilmahaagu la kulmo calaamado cusub oo miyir beel ah, raadso daryeel caafimaad oo degdeg ah.

    Qodobbada muhiimka ah ee loo baahan yahay inaad xasuusnaato (Key points to remember)

    • Inta badan miyir-beelka ayaa iskood u fiicnaan doona dhowr maalmood gudahood.
    • Raac ku laabashada dugsiga oo si taxadar leh ugu soo celi tillaabooyinka ciyaaraha, adigoo hubinaya ugu yaraan 24 saacadood tallaabo kasta oo ku soo laabashada ciyaaraha.
    • Dhaqdhaqaaqyada jireed iyo garashada waa la kordhin karaa mar haddii aysan keenayn wax ka badan muddo kooban, calaamadaha miyir-beelka oo si sahlan uga sii daraya.
    • Ku soo noqoshada Tillaabooyinka Ciyaaraha 4 ilaa 6 waa inay bilowdaan kaliya marka calaamadaha si buuxda loo xalliyo,
    • La hadal dhakhtarkaaga haddii aanad hubin in ilmahaagu diyaar u yahay marxaladda xigta ama inay si buuxda ugu soo laaban karaan ciyaaraha.
    • Raadso daryeel caafimaad oo degdeg ah haddii calaamadaha ilmahaagu ka sii daraan ama ay yeeshaan calaamado cusub oo miyir beel ah.
    • Inta badan carruurta si fiican ayay uga bogsadaan dhaawaca fudud oo madaxa ah ka dib. Haddii ilmahaagu wali u baahan yahay taageero si uu ugu soo laabto hawl maalmeedka laba toddobaad ka dib dhaawac fudud oo madaxa ah markuu dhacay ka bacdi, waa in uu GP-gu ku sameeyo qiimayn caafimaad. Carruurta leh calaamadaha xanuunka ee joogtada ah waxaa loo gudbin karaa RCH Adeegga Dhaqancelinta Carruurta ee Victoria (Victorian Paediatric Rehabilitation Service - VPRS). GP-yadu waxay u gudbin karaan adeegyada VPRS ee bukaan-socod ee deegaankaaga iyagoo adeegsanaya websaytka. RCH Victorian Paediatric Rehabilitation Service (VPRS).
    • Haddii aad qabto wax su'aalo ah oo ku saabsan helitaanka VPRS bukaan-socod, waxaad la xidhiidhi kartaa isku-duwaha bukaan-socod ee RCH VPRS adiga oo wacaya 03 9345 9300 ama ugu soo dir iimayl rehab.services@rch.org.au.

    Wixii macluumaad dheeraad ah (For more information)

    Su'aalaha badanaa dhaqaatiirteena la weydiiyo (Common questions our doctors are asked)

    Maxaa dhacaya haddii ilmahaygu goor hore ku soo laabto ciyaaraha?

    Haddii ilmahaagu si dhakhso ah ugu soo laabto ciyaarah dhaawac madaxa ah ka dib, falcelintooda ayaa laga yaabaa inay hooseyso, araggooda durugsan ay saamayso iyo in waqtiyada falcelintoodu ay in yar gaabis noqoto. Waxaas oo dhami waxay yaraynaysaa awoodda ay isku ilaalin karaan kagana hortagi karaan isku dhac ama inay kubadu ku dhacdo. Tani waxay kordhinaysaa fursadda uu ku dhici karo dhaawac kale oo madaxa ah.

    Waxaa saartay Qaybta xaalladaha dedgegta ah ee Isbitaalka Carruurta ee Royal Emergency, Neurosurgery iyo waaxyaha cilmi nafsiga. Waxaan qiraynaa talooyinka macaamiisha iyo daryeelayaasha RCH.

    Dib loo eegay Noofeembar 2023.

    Macluumaadkan ayaa sugaya dib u eegis joogto ah. Fadlan had iyo jeer raadso taladii ugu dambeysay ee takhtar diiwaangashan oo shaqada ku jira.

    Macluumaadka Caafimaadka Carruurta waxaa taageera Ururka Royal Children's Hospital Foundation. Si aad wax ugu tabarucdo, booqo www.rchfoundation.org.au.

    Afeef

    Macluumaadkan waxaa loogu talagalay in lagu taageero, maaha inay beddesho, wadahadalada lala yeelanayo dhakhtarkaaga ama xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka. Qorayaasha qoraalladan macluumaadka caafimaadka macaamilka waxay sameeyeen da'daal badan si ay u hubiyaan in macluumaadku yahay mid sax ah, oo kii u dambeeyay ah oo si fudud loo fahmi karo. Isbitaalka Royal Children's Hospital Melbourne ma aqbalayo mas'uuliyadda wixii khalad ah, macluumaadka loo arko marin-habaabin, ama guusha nidaam kasta oo daaweyn ah oo lagu faahfaahiyay qoraaladan. Macluumaadka ku jira qoraal-gacmeedyada si joogto ah ayaa loo cusboonaysiiyaa sidaa darteed waa inaad had iyo jeer hubisaa inaad tixraacayso nuqulkii ugu dambeeyay ee qoraal-gacmeedka. Waajibku aduu ku saaran yahay, isticmaalaha, si aad u hubiso inaad soo dejisay nuqulkii ugu dambeeyay ee qoraalka macluumaadka caafimaadka macaamilka.