Na cï mɛnhdu ka raandït yök ke nɔŋ guɔ̈p tuany në akïm ku nɔŋ tëtök/ŋääth thiin koor, cït mɛn tëtök nyith, keek aabï wïc në kaam bïk ke ya lɔ̈ŋ ku bïk gup kɔn ŋuɛ̈ɛ̈n (tïŋ athöördaan nɔŋic yith Tëtök/ŋääth ë nhom– kuat ë wëët ëbën). Athöör nɔŋic yith kënë ee gɛm në wëët lɔŋë ŋïc dhukë mɛnhdu në thukulic ku të de pol/thuëëc ë kura të ëcï keek nɔŋ tëtök/ŋääth thiin koor ë nhom.

Tënë tëtök/ŋääth thiin koor ka dïït apɛi de nhom, ke yi biɔth wëët akïmdu cök lɔŋë dhuk ë mɛnhdu në ɣänkeen thɛɛr ke loilooi yiic.

Kïït ku anyuth ye tëtök/ŋääth ë nyith nyuɔɔth (Signs and symptoms of concussion)

Në ye kaam dhukkë mɛnhdu amääth në thukulic ka ɣän ke pol/thuëëc ë kura yiic, tiɛ̈ɛ̈të nyin në keek lɔŋë kïït/anyuth käkë ke tëtöŋ ë nyith:

• aŋɔ̈ɔ̈k.
• aɣarnhom.
• yök ë rɔt cït ke nɔŋ guɔ̈p wiir.
• ye rɔt yök ke cïï ‘guɔ̈p tɔ̈ apiath’ ka ‘ye rɔt yök ke tɔ̈ piiny’.
• nɔŋ kä ëyen jöör lɔŋë thööŋë rɔt ka ye tɔ̈ cïɛ̈t ke bï piɔ̈u kɔ̈ɔ̈c.
• ye kuɔ̈c nin ka ye miök.
• ye guɔ̈p dɔc tiaam në ruɛl/nuur ka awuɔ̈u.
• nhom-liäp, acië puɔ̈u maat në luɔi yiic tedä ke muɔ̈knhom kedäŋ.
• acïï rɔt ye lac wel.
• piöu guɔ lac riäk ka wel guɔ̈p.

Muɔ̈k/Tïït ë nyin baai (Care at home)

Kaam bennë mïth gup ya ŋuɛ̈ɛ̈n në tëtöŋ ë nyith alëu bï yic ya wuɔ̈ɔ̈c, agut cï kïït/anyuth. Mïth ku kɔcdït nɔŋ tëtöɛk/ŋääth ë nyith aalëu bïkkë ya naŋ pɛ̈i/wiik kaa ŋuan agokë jal ŋuɛ̈ɛ̈n, ku tetök juëc ke nyith aye ŋuɛ̈ɛ̈n ërötken keepɛ̈i në kaam de nïn juëc yiic. Në thɛɛr tueeŋiic kaa 24 aɣet 48 yiic, ke mïth aalëu bïkkë ya naŋ kaam (cïnic gël) ë lɔ̈ŋ ku bïk jal ŋoot ëke lɔtueŋ kennë loilooi thɛɛr yiic ku bïk dhuk në loilooi piɔl yiic cï mɛn de, cäth. Mïth aalëu bïk ya ŋiɛ̈c nin apieth, bïk ya cam në miɛ̈th nɔŋic thaka, ku bïk ya naŋ thaa thiin koor ë daai cï mɛn de TV, Kompiötar ku jɔl ya telepuun në ye kaam ë luɔi kënnë yic.

Pol ye tïŋ cï mɛn de cath ka athöör, kuɛ̈th ajila, ku loilooi kɔ̈k cï mɛn de kuɛ̈n athöör ka kaam thiin ë daai (cï mɛn de, daai ë movï; ke cie pol/thuëëc ë wet ka luɔi ë telepun ye ruaar nyin), aalëu bë keek ya gɔ̈l mɛnhdu amääth të tɔ̈ yen ke nɔŋ guɔ̈p kïït/anyuth thi kor lɔ ëke juak ke yiic ke tëtök ë nyith në kaam thiin kooric (tɔ̈ ke kën thaa tök bak nhom).

Athök ëdhuk në thukuleic (Graduated return to school)

Mɛnhdu alëu bë ya ŋoot ke lɔtueŋ kenë loilooi juëciic ku bï ya lɔ në akänhdɛ̈t yic të cï keek beer ŋoot ëke nyoth guɔ̈ɔ̈të kïït/anyuth ke tëtök/ŋääth ë nyith, ka tɔ̈ kïït cï nyuɔɔth ëke kor ku cekë yiic (tɔ̈ ke kën thaa tök bak nhom). Nyäŋ thɛ̈ɛ̈ ka 24 kaam latueŋ tënë akänhdɛ̈t. Na käŋ looi thïnë ajuëc tënë kënë kor, luɔi ë anyuuth arɛc, ke lɔɔr dhuɔ̈k ciënë tënë akänhthɛɛr. Na tɔ̈ mɛnhdu ke cie lɔ në akänhdɛ̈t peei yic ke cïn kïït/anyuth ke tetök/ŋääth ë nyith cï keek juak thïn, ke yï ɣäthë keek bïk akïm lɔtïŋ.

Athök dhuk tëde pol ë kura (Graduated return to sport)

Mïth kor ku mïth jɔl dït aacïï lëu bïk ya dhuk tëde pol/thuëëc ë kura aɣet cï bïk kɔn ŋiɛ̈c dhuk në thukulic piath. Päl thɛɛr kaa 24 yiic ago akänh tök thöl, ku jɔl ya kaam de wik/läät tökic ago mɛnhdu jal ŋiɛ̈c dhuk në pol/thuëëc ë kura yic apieth. Ye lɔ yetök në akänhdɛ̈t peei yic të tɔ̈nnë mɛnhdu ke cïn guɔ̈ɔ̈të kïït/anyuth ke tetök/ŋääth ë nyith ye nyuɔɔth ka tɔ̈ kïït/anyuth ëke kor ku cekë yiic (lëu bï ya tɔ̈ ke cïï thaa tök bak nhom). Kuer 4 - 6 alëu bï gɔɔl erot wënë kïït/anyuuth acë thööl luɔi. Na käŋ ë anyoth tetök acë ŋic thïnë akääth/kuɛɛr 4 - 6 dhuk tënë akänh 3 aɣet anyuuth acë thööl thïnë ke ku ciën tɛ̈uthïn.

Jaamë wenë akïmdu të tɔ̈ yïn ke yï kuc lɔtueŋ ë mɛnhdu në guɔ̈ɔ̈t akänh yic ëbën.

Në biɔ̈th ë cök de tëtök/ŋääth ë nyith cï ye yic dhuɔ̈k në thɛɛr juëciic, ke akïmdu alëu bï mɛnhdu ya lɛ̈k ago pol ë kura ku guɔ̈ɔ̈të këriëëc ëbën lëu bï nhom ya gäm tëtök/ŋääth ë nhom në kaam de thɛɛr yiic. Kënë ee rin luɔi tetöknhom cök, mɛnhdu ee kaam luɔi apɛi ku täk adhil bë gääu, ku kënë alëu keek täu kërac aköldä yiic.

Kërac - tënë pol akuɔɔr ku loilooi anɔŋic:

• kura ë cin wënë nɔŋic ŋiɛ̈c kɔ̈ɔ̈l. 
• kura ë cök ku aduɛ̈i/dïlïŋ.
  
• kura ye maaŋ ku kura buɔi.
  
• mëën/wëër ajɔ̈ŋköör.
  
• kuɛ̈thë mɔɔtɔr ka ajila ë BMX.
  
• kuɛ̈të skiing, snowboarding ku surfing.
  
• kuɛ̈th ajala, kuɛ̈th ë scooter, kuɛ̈th ë skateboard ka kuɛ̈th ë skates.
  
• pol/thuëëc ë trampoline.
  
• yith nhial në tim nhom ka kä kɔ̈k bär nhïïm.

Looi baŋic mɛnhdu aaye cieŋ geeŋtiit wënë kɛt yen ajala, scooter tedä ke skateboard.

Kɔɔr ba akïm tïŋ (When to see a doctor)

Guïk kuɔny thiɔ̈kic tënnë akutnhom akïïm ye luui në kärɛc cï tuɔ̈l yiic na ye të kɔɔr bennë mɛnhdu guɔ̈p kaam ŋuën mɛnhdu keek anɔŋ ayï ë wël buɔ̈th kɔ̈ɔ̈th:

• acië aluöt tedä ke ciɛŋ kɔc liäpnhïïm, tedä ke kuɔ̈c rëër.
  
• arac tedä ke aɣarnhom ciëŋ apɛi wënë cië ŋuën ye paracetamol.
  
• aŋɔ̈ɔ̈k aluöt.
  
• kuër ka guɔ̈ɔ̈të kë ye wat në yïcic ka wumic
  
• piath ka thööŋ, ka riɛl de nyin, kɛm ka diir ëbën.
  
• riɛl ë yic de pääc.
  
• riɛlë yic bï raan ya rëër ke yiën.
  
• keek aaye yïn cɔk diɛr në guɔ̈të wɛ̈t dɛ̈t peei.

Na lɔ kïït/anyuth ye tuany ë mɛnhdu nyuɔɔth ëke juak röt apɛi ka mɛnhdu ee yök kenaŋ anyuuth ë tetöknyith yam, wïc kuɔny tënë akïm rëët.

Wël tueeŋ thiekiic wïc ba keek muk në yï nhom (Key points to remember)

• Kuatdït ë tetöknyith ebɛ̈n abï ŋuën kepɛ̈c tënë nïïn juëc apɛi.
• Buɔ̈th lööŋ ke dhuk ë thukulic ku ɣän ke pol/thuëëc ë kura yiic apieth, ago ya naŋ thɛɛr kaa 24 ke dhuk në guɔ̈ɔ̈të akänh ë pol kura yiic.
• Loilooi tïŋ ku ŋic alëu bë kek juak tënë aaye keek acië lui thïnë käk juëc tënë kurden, rɛ̈ckor ë anyuuth ë tetöknyith.
• Dhuk tënë kuɛɛr pol 4 - 6 alëu bï gɔɔl erot wënë kïït/anyuuth acë thööl luɔi.
• Jaamë wennë akïmdu të kuc yïn yen lɔn tɔ̈nnë mɛnhdu ke cï rɔt guir lɔŋë luɔɔidɛ̈t bɔ̈ tueeŋ ka të lëu bïk keek dhuk në pol/tuk ë kura yic.
• Wïc kuɔny akïm rëët tëna mɛnhdu ee kïït lɔ̈ɔ̈k juak röt kerac tedä ke keek aloi anyuuth ë tetöknyith yam.
• Mïth juëc acë ŋuën apiath në lui tetöknhom kor. Na ŋoot ke mɛnhdu ke wïc kuɔny tënë dhuk ë loilooi yiic në luɔ̈ɔ̈t të cennë wiik kaarou ke buɔth ë luui de tëtök/ŋääth thiin koor ë nhom thook thök, keek alëu bertïŋ ye GPden tënë cɛɛth akïm. Mïth ke nɔŋ anyuuth cië thöök alëu bɛ̈ tuɔc tënë RCH Victorian Paediatric Rehabilitation Service (VPRS). GPs alëu bïk toc tëdun aguiɛr kɔc tuany aɣeer (local outpatient VPRS services) në kuer wɛ̈pthiätden.
• Na nɔŋ thuɛl/thiëc ba looi lɔŋë loilooi ke töök ë kɔc kënnë keek tääc tënnë VPRS, ke yïn lëu ba yup tënë Mäktam ë RCH VPRS outpatient coordinator në ye namba kënnë yic 03 9345 ka 9300emailing rehab.services@rch.org.au.
  

Na kɔɔr/gör thön/wël juëc kɔ̈k (For more information)

• Kids Health Info fact sheet: Head injury – general advice
• Murdoch Children’s Research Institute: HeadCheck app, available from the App Store or Google Play

Acë looi ye akutnhïm Royal Children's Hospital Emergency, Neurosurgery ku Neuropsychology. Ɣok ŋic wël ye keek tääu/juak thïn në kɔc ye lööm në luɔɔi akut de RCH ku kɔc muɔ̈k.

Berpiŋ Könpïu 2023.

Wël/Thön kënë atït bï bɛɛr tïŋ/caar në kuɛɛr juëciic. Yïn limku ba dɔc ya guik/wïc në kuɔny ë jiɛ̈ɛ̈m/wëët tënnë akïïm lui cï keek gät rin piny.

Thön pial wëi tënnë mïth aye kuɔny në Royal Children’s Hospital Foundation. Ba kuɔny ë juɛ̈ɛ̈r looi, nem   www.rchfoundation.org.au.

Wël ke lëk

Thön/wël käkë aacï keek juiir/looi ëke bï naŋ kuɔny bïkkë ya gäm kɔc, ku acïï bï ya waaric, jam kennë akïmdu ka dupiöc ke pial ë wëi. Kɔc ëke gät wël/thön ke pial ë wëi aacï luui apɛi agokë wël käkë cɔk tɔ̈ ëke lɔcök, yekkë wël ke yemɛɛn ku piɔlkë yiic bï keek lac ya deetic. Panakïm ë Royal Children's Hospital Melbourne acïï rɔt bï ya gäm mukthuul në kä cïï lɔcök lëu bïkkë bɛ̈n bei thïn ëtënnë, wël/thön cï lööm ëke mär kɔc, ka luɔi ë yilac piath cï ŋiɛ̈c gɔ̈ɔ̈r në athöör kënnë yic. Wël/thön cï keek gɔ̈ɔ̈r në ye athöör kënnë yic aye keek bɛɛr cɔ̈kpiny në nyindhiɛ ku akɔɔr ba ya tïŋ në nyindhiɛ lɔn yen athöör cï piac bɛ̈ibei. Ke onus ee alɔŋ yïn, alui, ba nyuɔth lɔn yïn anɔŋ mitbei kë-tënë-gäät athör aköl ë raan thön pialwëi athör.